Świątynia została wzniesiona w 1760 r. przez wojewodzica poznańskiego Wiktora Raczyńskiego z Wojnowic na ówczesnym przedmieściu Buku o nazwie Konary. Zastąpiła istniejący tu wcześniej kościół św. Wojciecha, wzmiankowany po raz pierwszy w przekazie dotyczącym pożaru z 1515 r. W latach 1608-1609 rozbudowano i uposażono go na nowo, jednak już XVIII w. został rozebrany. Obecny kościół jest trzecim z kolei wzniesionym na tym niewielkim pagórku. Stanowi on tak ważny element Buku, jak Wawel w Krakowie. Przypuszcza się, że wcześniej w tym miejscu istniało grodzisko z towarzyszącą mu osadą. Nie można wykluczyć, że to właśnie tutaj pobudowano pierwszą kaplicę wspomnianą w dokumencie księcia Bolesława Pobożnego z 1257 r. Dopiero po lokacji Buku na prawie magdeburskim w 1289 r. miasto przeniesiono kilkaset metrów dalej, na miejsce obecnego rynku. W ten sposób pagórek przeszedł w całkowite władanie Kościoła. Wykonany z drewna modrzewiowego, szkieletowy, oszalowany kościół z 1760 r. jest architektoniczną perełką w stylu dojrzałego baroku. Powstał według oryginalnego projektu na planie krzyża greckiego, z przybudówkami w postaci zakrystii od strony zachodniej i kruchty od strony wschodniej. Góruje nad nim pseudokopuła zwieńczona ośmioboczną wieżyczką. Na jej szczycie umieszczono hełm z tzw. latarnią obitą blachą. Ciekawostką jest wykonane z łupku serce, które można dostrzec na jednej ze ścian wieżyczki. Na podniebieniu wieżyczki widoczna z wnętrza kościoła rzeźba gołębicy i puttów aniołków. Strop świątyni podpiera osiem kolumn ustawionych na planie koła.
W 2020 roku kościół odrestaurowano w ramach projektu renowacji 10 drewnianych kościołów Archidiecezji Poznańskiej, współfinansowanego ze środków UE.
Materiał wideo o kościele św. Krzyża został zrealizowany w 2021 roku przez TVP3, jako jeden z odcinków cyklu „Szlakiem drewnianych kościołów”.
Link do filmu: https://bit.ly/3rY7O9G
Do dziś zachowała się większość oryginalnego wyposażenia w stylu rokoko. Pierwotnie wnętrze było udekorowane bogatszą niż obecnie polichromią i utrzymane w jaśniejszej tonacji. Centralne miejsce w świątyni zajmuje barokowy ołtarz, którego głównym elementem jest późnogotycki krucyfiks pochodzący prawdopodobnie z wcześniejszego kościoła stojącego w tym miejscu. Krzyż umieszczony jest na tle drewnianej draperii otoczonej rzeźbami. Na samym szczycie krucyfiksu widnieje figurka Boga Ojca. Wokół górnej części krzyża sześć puttów-aniołków, w połowie wysokości para aniołów unoszących się w chmurach, u stóp Chrystusa dwa kolejne putta. Po bokach umieszczono rzeźby przedstawiające Maryję i św. Jana Ewangielistę, stojących pod krzyżem. Podstawę ołtarza stanowi dekoracja przypominająca skałę – zapewne Golgotę, na której ustawiono krzyż. Odnajdujemy na niej ciekawe detale z przedstawieniami zwierząt: lwa, smoka, gołębicy, węży i innych, a także motywy roślinne. Uwagę zwraca misternie rzeźbione tabernakulum, wewnątrz którego kryje się obrotowy tron boży. Obok ołtarza głównego w kościele znajdują się jeszcze cztery ołtarze boczne: pw. Matki Boskiej Sykstyńskiej, pw. Przemienienia Pańskiego, pw. św. Michała Archanioła oraz pw. św. biskupa. Do cennych elementów wystroju świątyni zaliczyć należy również drewnianą ambonę w stylu rokoko, ustawioną w kruchcie kropielnicę z piaskowca z XVI w. oraz drewniany chór ze zdobiącą go polichromią przedstawiającą chór anielski. Warto także zwrócić uwagę na znajdujące się we wnętrzu wieżyczki wizerunki polskich świętych: Kazimierza, Wojciecha, Jadwigi Śląskiej oraz Stanisława. Na stropie widoczne są cztery sceny związane z kultem św. Wojciecha obrazujące przybycie do Prusów, śmierć męczeńską, wykupienie ciała i chwałę ołtarza. Nawiązują one zapewne do wcześniejszego wezwania kościołów św. Wojciecha, stojących uprzednio w tym miejscu. Ponadto możemy zobaczyć postacie czterech ewangelistów, świętych: Jana, Łukasza, Marka i Mateusza.
Na północnej ścianie koscioła umieszczono na niewielkiej tabliczce epitafium ufundowane przez wdzięcznych stypendystów Agnieszce Marcinkowskiej matce dr. Karola Marcinkowskiego. Wewnątrz kruchty, po lewej stronie od drzwi głównych, zwraca uwagę epitafium Stanistawa Baranowicza z 1795 r., który prawdopodobnie na znak pokuty został pochowany na zewnątrz świątyni, pod progiem kościoła.
Obok kościoła znajduje się drewniana dzwonnica z 1757 r., kryta oryginalnym gontem oraz kamienna figura Ecce Homo z 1762 r., przedstawiająca Chrystusa ubiczowanego i cierniem ukoronowanego. Wokół usytuowany jest zabytkowy cmentarz, na którym spoczywają m.in.: Stanistaw Kaczmarek – żołnierz napoleoński, kosynierzy bukowscy z 1848 r., powstańcy wielkopolscy 1918/1919, Franciszek Szubert – landrat bukowski, Niegolewscy wraz z Wandą z Wężyków – patronką Kół Włościanek w Wielkopolsce, wspomniana wcześniej Agnieszka z Kopickich Marcinkowska, Regina Wańkowicz – siostra Melchiora Wańkowicza oraz dr Lech Siuda – Wielkopolanin Roku 1992, prywatnie kolekcjoner malarstwa współczesnego, a także przyjaciel Wisławy Szymborskiej, która za jego przyczyną kilkukrotnie gościła w Buku.
Zwiedzanie kościoła możliwe po uprzednim umówieniu.
Kontakt: Parafia Rzymskokatolicka pw. św. Stanistawa BM Buk, ul. Mury 30.
Biuro parafialne czynne:
- we wtorki, czwartki, piątki i soboty od 9:00 do 11:00,
- w środy od 16:00 do 18:00,
- tel. 61 814 01 41.
Zbiorowa mogiła Powstańców Wielkopolskich 1918/1919 oraz Kosynierów Bukowskich z 1848 r. zajmuje centralne miejsce na cmentarzu św. Krzyża. Ufundowany w dwudziestoleciu międzywojennym nagrobek został z czasem rozbudowany i przybrał formę okazałego pomnika. W ostatnich latach: wzbogacono go o miniaturową kopię rzeźby Powstańca Wielkopolskiego autorstwa Romana Czeskiego. Oryginał rzeźby dłuta Józefa Kotkowskiego został odsłonięty w 1928 r. na pl. Stanisława Reszki w Buku i przetrwał zaledwie do 1939 r., kiedy to został rozebrany przez niemieckiego okupanta.